April 2025 : Vele bruine winterharde juffertjes ontwaken uit hun diapauze!
De Bruine Winterjuffer is een buitenbeentje in de orde van de libellen (die ‘echte libellen’ en juffers omvat). Het is immers de enige soort die als volwassen dier overwintert in ons land. Dankzij een soort antivries in hun lichaam overleven ze de winter en worden ze ouder dan welke libel dan ook. Met het stijgen van de temperatuur in de lente worden ze weer actief.
Op 2 april werden door onze libellenspecialist Peter Geene bij een ven op de Brabantse Wal opvallend veel Bruine Winterjuffers (Sympecma fusca) waargenomen, al dan niet in tandemvlucht. Dat was aanleiding om ook dichter bij huis een onderzoekje in te stellen, waarvan hieronder het relaas.
Na mijn bezoek aan de Brabantse Wal wilde ik op 3 april pogen dit zoekwerk nog eens te doen in Oranjezon (Vrouwenpolder) bij duinplas ‘de Kaalkop’ (bij de twee kijkschermen). Daar waren ze bekend sinds m’n monitoringroute van 1996-2005. (ontdekt door K.D. Dijkstra destijds). De aantallen schommelden toen tot max. 10 exemplaren. Nu waren het er zeker 30, geconcentreerd op de noordoever (bij de Gaspeldoorns) en enkele aan de zuidoever. Dat gebied is niet toegankelijk, maar wel toegankelijk is het kanaaltje (restant) daar vlakbij, dat grenst aan het grote Duindoorndal: op beide stukken kanaal vlogen er resp. 30 en 10, meest tandems met eiafzet.
Als gids van St. Het Zeeuwse Landschap kan ik gelukkig ook op dat Duindoorndal komen en op de 7 poelen daar vlogen ook vooral eiafzettende tandems, max. zo’n 130 stuks!! Enorme aantallen dus en eveneens uitbreiding van gebied. Want op mijn terugweg door het Oranjebos, bij de Princevijver middenin, zag ik er opnieuw zo’n 15-20 stuks! Het habitat is stilstaand helder water met Lisdodde of Riet: de dode stengels daarvan zijn gewenst voor de eiafzet! De uitbreiding van deze soort loopt gelijk op met die langs de hele NL-kust na de jaren 1970.
Achteraf is het voor mij lang de vraag geweest of ik deze juffertjes niet volledig over het hoofd heb gezien in m’n vroege jaren (dus voor 1996). In de zeventiger jaren was deze soort uiterst zeldzaam en ik had destijds nooit gedacht dat ik die zou vinden. En, bijkomende factor, heel lang ging ik nauwelijks tot niet in Januari of Maart op zoek! Nu ik weet dat deze soort als imago overwintert (er is een specialnummer van het blad Brachytron/NVL uitgegeven in 2011 met onderzoek en spectaculaire foto’s in de sneeuw!) nu heb je zowel een zoekbeeld als kennis en lukt het vinden beter.
Vervolg:
Op 15 april ging ik op zoek in de Wilde landen bij Heikant naar de Bruine Winterjuffers en vond er in totaal 36!
Het weer was redelijk bewolkt en waarschijnlijk daardoor zaten de meesten wat verder van het water af in de bosjesranden of het riet. Zeker de dames zijn gewoon om dit zo te doen en pas als zij paringsbereid zijn naar het water te gaan. Maar nu zag ik ook veel heren rondom de grote plas in het riet, maar vooral aan de oostkant (vanwege de westenwind); als je dan rustig loopt en wel een beetje weet waar je op moet letten, dan schieten zij voor je voeten weg: maar dat blijft lastig om te zien omdat ze zo snel vliegen! En bijkomende factor is, dat ook wegschietende Langpootmuggen in een eerste flits er mee verwisseld kunnen worden. Zeker bij wat meer bewolking zitten de meeste exemplaren stil langs een rietstengel en dan zie je ze nauwelijks, alleen als ze opvliegen. Zodra echter de zon gaat schijnen, komen ze allen meteen tevoorschijn, jagen de mannen elkaar achterna of zitten achter de dames aan. Ook vindt dan eiafzet plaats als de copula al eerder is gedaan.
Al met al weer een mooie en spannende zoektocht met goed succes daar ter plekke! Ook zag ik de eerste Viervlek al en 2 Vuurjuffers.
Peter Geene, Oostkapelle
Nieuwsgierig geworden? Op zaterdag 19 april wordt er een excursie gehouden naar de Wilde Landen, zie HIER voor meer informatie.